برایننتفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی (Normal Gearbox With Automatic) مزایا و معایب هر کدام موضوعی است که در این مطلب به تشریح آن می‌پردازیم. در گیربکس‌های معمولی یا دستی، انتخاب دنده به دست شما انجام می‌گیرد و شما تصمیم می‌گیرید که چه زمانی دنده را تعویض کنید. اما در خودروهای با سیستم گیربکس اتوماتیک، تعویض دنده‌ها براساس شرایط رانندگی به صورت خودکار و بدون دخالت شما انجام می‌گیرد.
گیربکس‌های اتوماتیک برای اولین بار توسط کمپانی جنرال موتورز آمریکا در سال 1940 به بازار معرفی شدند. امروزه بیش از 96 درصد از خودروهای ایالات متحده آمریکا، دارای گیربکس اتوماتیک هستند. در حالی که در سایر نقاط جهان همچنان خودروهایی با جعبه دنده دستی رواج بیشتری دارند.
منظور از گیربکس دستی چیست؟
جعبه دنده‌های دستی در واقع به گیربکس‌هایی با مکانیزم کلاچ‌گیری غیراتوماتیک اشاره دارد. احتمالا می‌دانید که جعبه دنده‌ها قادر به اتصال مستقیم و بدون واسطه به منبع تامین قدرت یا همان موتور نیستند. زیرا برای تعویض ضریب دنده نیاز است که انتقال قدرت و گشتاور از سمت موتور به گیربکس ابتدا برای مدتی قطع شود و سپس مجددا متصل گردد. سامانه کلاچ به منظور انجام این کار طراحی شده است.
در جعبه دنده‌هایی غیراتومات یا اصطلاحا دستی، پدال کلاج معمولا در زیر پای چپ راننده قرار می‌گیرد که بلافاصله پس از فشرده شدن آن توسط راننده، صفحه کلاج از موتور جدا می‌شود و انتقال قدرت بین پیشرانه و جعبه دنده برای مدتی قطع می‌گردد. بنابراین راننده به راحتی می‌تواند ضریب دنده موردنظر خود را از طریق اهرم موجود در کابین خودرو انتخاب نماید. در ادامه با رها کردن پدال کلاج، قدرت موتور مجددا به سمت گیربکس منتقل می‌شود.
منظور از گیربکس اتوماتیک چیست؟
وجود یک نوع سامانه کلاچ برای انتقال قدرت موتور به سمت چرخ‌ها در همه خودروها الزامی است. گیربکس‌های اتوماتیک نیز مجهز به کلاچ‌های مختص خود هستند. با این تفاوت که تعویض دنده در آنها بدون نیاز به کلاچ‌گیری راننده انجام می‌گیرد و این کار بدون دخالت راننده و توسط جعبه دنده نسبتا هوشمند انجام می‌پذیرد.
در این نوع از سیستم تعویض دنده، ضریب دنده موردنظر نیز توسط جعبه دنده و متناسب با شرایط رانندگی انتخاب می‌شود و راننده دخالتی در کلاچ‌گیری و انتخاب ضریب دنده ندارد. اما در اغلب خودروهای اتومات جدید، این قابلیت در نظر گرفته شده است که راننده بتواند به صورت دستی ضریب دنده را انتخاب کند که خودروهایی با این قابلیت تحت عنوان تیپ ترونیک شناخته می‌شوند. با این حال، کلاچ‌گیری در این نوع از خودروهای اتوماتیک نیز تماما توسط سامانه هوشمند جعبه دنده اتومات انجام می‌گیرد.
تفاوت‌های میان گیربکس اتوماتیک با دستی
با توجه به تعاریفی که از دو نوع گیربکس اتوماتیک و دستی ارائه شد، اصلی‌ترین تفاوت گیربکس دستی با اتوماتیک به خودکار بودن یا نبودن کلاچ‌گیری و همچنین انتخاب ضریب دنده برمی‌گردد. اما در این میان، تفاوت‌هایی میان ساختار کلی گیربکس‌های اتوماتیک با جعبه دنده‌های دستی وجود دارد و نوع کلاچ‌های آنها نیز تا حدودی متفاوت است. سایر تفاوت‌های میان دو نوع جعبه دنده دستی و اتوماتیک عبارتند از:
- مصرف سوخت در خودروهایی با دنده دستی در مقایسه با خودروهای مجهز به دنده اتوماتیک کمتر است.
- در سیستم گیربکس دستی، راننده کنترل بیشتری بر ماشین دارد، اما کنترل راننده در گیربکس اتوماتیک به حداقل می‌رسد.
- رانندگی با ماشین دارای گیربکس دستی خسته کننده و کمی دشوار است. اما گیربکس اتومات راحتی بیشتری به راننده می‌دهد.
- تمرکز موردنیاز برای رانندگی در خودروهایی با گیربکس دستی بیشتر است. زیرا راننده بایستی از دو دست و دو پای خود برای افزایش تمرکز خود در رانندگی استفاده کند. در حالی که در خودروهای دنده اتومات، پای چپ راننده آزاد است.
- تعویض دنده در گیربکس دستی توسط راننده انجام می‌گیرد. اما در خودروی اتوماتیک، دنده‌ها به طور خودکار براساس دور موتور تنظیم و تعویض می‌شوند.
- اتومبیل‌های دارای گیربکس دستی به لحاظ قیمت پایین‌تر از خودروهای مجهز به دنده اتوماتیک به فروش می‌رسند.
- هزینه نگهداری و تعمیر سیستم کلاچ و دنده در گیربکس اتوماتیک بیشتر از گیربکس دستی است.
انواع گیربکس اتوماتیک
اغلب جعبه دنده‌های دستی از یک ساختار فنی تقریبا مشابه برخوردار هستند. اما در مقابل جعبه دنده‌های اتوماتیک انواع مختلفی دارند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:
گیربکس اتومات AT
گیربکس اتومات AT یکی از متداول‌ترین جعبه دنده‌های اتوماتیک موجود در بازار است که با کد AT شناخته می‌شود. در این نوع از جعبه دنده‌های اتوماتیک، از سیستم کلاچ مدل مبدل گشتاور یا تورک کانورتر استفاده می‌گردد. سیستم کلاچ‌گیری در این نوع از جعبه دنده به گونه‌ای است که در آن گشتاور حاصل از موتور توسط مجموعه‌ای شامل توربین، پره‌ها، پمپ و غیره، با استفاده از جریان دورانی روغن به داخل گیربکس منتقل شده و از آنجا به سمت دیفرانسیل و چرخ‌ها روانه می‌شود. این نوع جعبه دنده‌ها دارای کارایی مناسبی هستند و به لحاظ استهلاک نسبت به سایر جعبه دنده‌ها برتری دارند.
گیربکس اتوماتیک دوکلاچه DCT
این نوع از جعبه دنده‌ها به لحاظ ساختار داخلی شباهت زیادی با جعبه دنده‌های دستی دارند. اما سیستم کلاچ آنها کاملا متفاوت است. میزان استهلاک این گیربکس در مقایسه با نمونه‌های دیگر به نسبت بیشتر است.
جعبه دنده‌های دو کلاچه، براساس نوع سیستم در دو دسته تر و خشک قرار می‌گیرند. در سیستم دو کلاچه روغنی یا تر، مجموعه کلاچ با استفاده از روغن خنک می‌شود و در نتیجه میزان استهلاک آن نسبت به سیستم دو کلاچه خشک کمتر است. اما در سیستم دو کلاچه خشک، فرایند خنک شدن پک کلاچ از طریق هوا انجام می‌گیرد.
گیربکس CVT
در گیربکس‌های CVT یا ضریب متغیر پیوسته، مکانیزم تسمه و مخروط مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین ضرایب دنده آنها پیوسته است. تعویض دنده در این نوع از گیربکس به نرمی انجام می‌شود. اما نسبت به سایر انواع گیربکس کندتر است.
گیربکس AMT
این نوع جعبه دنده‌ها که به عنوان جعبه دنده‌های نیمه خودکار نیز شناخته می‌شوند، در واقع به همان گیربکس‌های دستی اشاره دارد. با این تفاوت که سیستم کلاچ‌گیری و تعویض دنده در آنها به شکل اتوماتیک درآمده است.
مزایا و معایب گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک دارای مزایا و معایبی به شرح زیر است:
مزایا
- آسان شدن فرایند رانندگی
- جلوگیری از خسته شدن راننده در مسیرهای طولانی
- افزایش سرعت عمل راننده در مواجه با شرایط بحرانی
- کاهش خطر تصادفات
- تعویض دنده نرم
- بهبود عملکرد خودرو
معایب
- کاهش تسلط راننده به سیستم انتقال قدرت خودرو به‌ویژه در مواقع سبقت یا عبور از مسیرهای پرپیچ و خم
- نیاز به سرویس و نگهداری بیشتر
- هزینه تعمیرات بالا
- شتاب کمتر
- افزایش مصرف سوخت
- قیمت بالاتر خودروهای مجهز به دنده اتوماتیک
مزایا و معایب گیربکس دستی
خودروهایی با سیستم گیربکس دستی نیز به تبع دارای مزایا و معایبی هستند که در ادامه به ذکر آن می‌پردازیم:
مزایا
- افزایش میزان تسلط راننده بر نحوه عملکرد سامانه انتقال قدرت به‌ویژه در شرایطی اعم از سبقت و عبور از مسیرهای شیب‌دار و پرپیچ و خم
- دارای ساختاری ساده
- هزینه پایین تعمیر و نگهداری
- شتاب بیشتر
- مصرف سوخت به‌صرفه‌تر
- قیمت پایین خودروهای دارای گیربکس دستی
معایب
- خستگی راننده به خصوص در ترافیک‌های سنگین
- نیازمند تعویض دوره‌ای مجموعه دیسک و صفحه کلاچ
